هر کسب‌وکار کوچکی برای شروع فعالیت خود نیازمند طی‌کردن مراحل مختلفی است. برای توسعه‌ی محصول و خدمات گام‌هایی باید طی شوند. چرخه‌ی عمر هر محصول و خدماتی دارای مراحل و ویژگی‌های مخصوص به خود است. برای اینکه به موفقیت برسید باید بدانید که احتمال دارد، آنچه امروز بر آن تمرکز می‌کنید فردا کاملا متفاوت باشد و در واقع، شاید نیاز به ایجاد تغییراتی در دیدگاه‌ها و رویکردهایتان در کسب‌وکار به وجود آید. در مسیر پیشبرد کسب‌وکارتان به سمت جلو با چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوید. چالش‌هایی که برای گذر از آن‌ها به استفاده از رویکردهایی متناسب با هر یک نیاز دارید. اگر توانایی پیش‌بینی چالش‌های پیش رویتان را داشته باشید و روش‌های تامین مالی را به‌خوبی بدانید، امکان اینکه در مواجهه با مشکلات مختلفی که بر سر راه کسب‌وکارتان پیش می‌آید، به‌شدت قوی و موفق ظاهر شوید، زیاد خواهد بود. در ادامه با مراحل مختلف کسب‌وکار آشنا می‌شوید و از چالش‌ها، اقدامات لازم در هر مرحله و منابع مالی لازم برای هر یک می‌خوانید.
مرحله‌ی کشت ایده (Seed Stage)
مرحله‌ی کشت ایده، مرحله‌ای است که در آن فقط به یک ایده و طرح اولیه از راه‌اندازی کسب‌وکار رسیده‌اید. در این مرحله به موارد زیر دقت کنید:
- چالش: بیشتر کسب‌وکارهای تازه‌ای که در مرحله‌ی کشت ایده هستند، با چالش پذیرش از سوی بازار و سرمایه‌گذاران مواجه‌اند. یافتن جا و مکانی مشخص از بازار و مشتریان برای هر کسب‌وکار نوپایی کمی دشوار است. یافتن منابع مالی و برنامه‌ریزی درست زمانی در این بخش از کار کمی چالش‌برانگیز است.
- تمرکز: در مرحله‌ی کشت ایده باید تلاش کنید تا فرصت‌های کسب‌وکار را با توانایی‌ها و مهارت‌هایتان منطبق نمایید. یعنی باید تمرکزتان را روی متناسب‌سازی فرصت‌های کسب‌وکار با مهارت‌ها، علائق و تجارب خود قرار دهید. تعیین ساختار کسب‌وکار، برنامه‌ریزی برای آن و کمک‌گرفتن از مشاوران خبره هم از جمله موارد دیگری است که باید در مرحله‌ی کشت ایده روی آن‌ها متمرکز شوید.
- منابع مالی: در مراحل اولیه‌ی عمر محصول، زمانی که هیچ بازار و مشتری مشخصی برایتان وجود ندارد، برای فعالیت به سرمایه‌ی صاحبان کسب‌وکار نیاز خواهید داشت. سرمایه‌ای که از دوستان، اقوام یا هر منبع دیگری تامین می‌شود. کمک‌های دولتی، حضور مشتریان و تامین‌کنندگان به عنوان سرمایه‌گذار هم از روش‌های دیگر تامین منابع مالی برای شروع کار است.
مرحله‌ی راه‌اندازی کسب‌وکار و استارتاپ (Start-Up Stage)
بعد از اینکه مرحله‌ی کشت ایده به پایان می‌رسد، وارد مرحله‌ی استارتاپ می‌شوید. حالا دیگر کسب‌وکارتان طبق اصول قانونی راه‌اندازی می‌‌گردد و محصولات و خدمات در دست تولید قرار دارند. نخستین مشتریان هم کم‌کم به سمتتان می‌آیند.
- چالش: اگر در مرحله‌ی استارتاپ کسب‌وکارتان هستید، احتمال دارد که پول و زمانی بیشتر از برآوردتان برای ورود به بازار نیاز داشته باشید. چالش اصلی در این مرحله، این نیست که نقدینگی کمی دارید. بلکه باید بدانید که نیازهای سودآور مشتریانتان چه هستند و برای تامین آن نیازها تلاشتان را به کار بگیرید. یعنی مشکل و چالشی که در این مرحله با آن روبه‌رو می‌شوید، احتمالا کمبود نقدینگی و زمان برای رسیدگی به کارهاست. اما اگر به‌خوبی متوجه نیازهای بازار و مشتریان شوید، به‌سادگی می‌توانید در مسیر رفع آن نیازها تلاش کنید و به سود و درآمد برسید.
- تمرکز: استارتاپ‌ها باید روی ساخت پایگاهی از مشتریان برای خود تمرکز داشته باشند. علاوه بر این باید روی حضور خود در بازار کار کنند و جریان نقدینگی‌شان را هم به‌خوبی زیر نظر و تحت مدیریت بگیرند.
- منابع مالی: در مرحله‌ی راه‌اندازی یا همان استارتاپ، تامین مالی از طریق آشنایان، کمک‌های دولتی یا مشتریان و تامین‌کنندگان صورت می‌گیرد.
مرحله‌ی رشد کسب‌وکار (Growth Stage)
در مرحله‌ی رشد، مشتریان و درآمد در حال توسعه و زیادشدن هستند. ضمن اینکه مسائل تازه‌تری در مسیر راه ظاهر می‌شوند و البته فرصت‌های جدیدتری هم شکل می‌گیرند. سود از وضعیت خوبی برخوردار است اما ماجرای رقابت هم پررنگ‌تر و جدی‌تر می‌شود.
- چالش: یکی از عمده‌ترین چالش‌های مرحله‌ی رشد، نیاز مداوم به زمان و پول بیشتر برای پیشبرد بهتر کارهاست. در این مرحله نیاز به مدیریت صحیح، بیش از هر زمان دیگری خود را نشان می‌دهد. حتی شاید نیاز به تدوین طرح کسب‌وکار (Business Plan) جدیدی هم به وجود بیاید. برای مقابله با چالش‌های این دوران نیاز به یادگیری زیاد وجود دارد و باید روش‌های مقابله با چالش را بدانید.
- تمرکز: در مرحله‌ی رشد کسب‌وکارها، نیاز به تمرکزکردن بر روش‌هایی از مدیریت است که فروش و تعداد مشتریان را بالاتر می‌برند. در مرحله‌ی رشد باید سیستم‌های حسابداری و مدیریت به‌شدت تقویت شوند. احتمالا نیروهای جدیدتری هم برای کمک‌کردن در انجام وظایف تیم کاری به مجموعه اضافه می‌شوند.
- منابع مالی: بانک‌ها، سود حاصل از فروش، شرکا، کمک‌های مالی دولتی و لیزینگ از گزینه‌های تامین مالی در دوران رشد کسب‌وکارند.
مرحله‌ی بلوغ (Established Stage)
در مرحله‌ی بلوغ یا تثبیت، دیگر کسب‌وکاری پررونق دارید. حالا دیگر مشتریانی وفادار برای خود پیدا کرده‌اید و در بازار هم جایگاهی قابل‌اعتنا دارید. البته نمی‌توان گفت که فروشتان در حد شگفت‌انگیزی است اما وضعیتتان خوب به شمار می‌رود و اوضاع، قابل مدیریت‌کردن است. در مرحله‌ی بلوغ، کسب‌وکارتان روی روال می‌افتد.
- چالش: در مرحله‌ی بلوغ باید همواره هوشیار و پرتلاش باشید. در واقع، جای هیچ‌گونه استراحتی برایتان وجود ندارد. چرا؟ چون شاید شما دلتان بخواهد که استراحت کنید اما بازار و رقبا همواره پویا و در حال حرکتند. پس توقف و استراحت فعلا جایز نیست. باید به چشم‌انداز کلانی نگاهتان کنید که برای آینده‌ی کسب‌وکار خود متصور شده‌اید. در دوران بلوغ باید حواستان باشد که همه چیز را کنترل کنید. چون وضعیت اقتصادی، رقبا، تغییر سلیقه‌ی مشتریان یا هر اتفاق دیگری می‌تواند روی از بین رفتن زحماتتان اثر داشته باشد.
- تمرکز: شرکتی که به مرحله‌ی بلوغ از چرخه‌ی عمر خود رسیده است باید روی بهره‌وری و بهبود اوضاع سرمایه‌گذاری کند. برای اینکه در بازاری بزرگ و بالغ، توانایی حضور و رقابت داشته باشید، لازم است تا مفاهیم و اقدامات تازه‌ای را در کسب‌وکارتان لحاظ کنید. مثلا به اتوماسیون و برون‌سپاری در کسب‌وکارتان فکر کنید.
- منابع مالی: در این مرحله بانک‌ها، سود حاصل از درآمد، سرمایه‌گذاران و کمک‌های دولتی می‌توانند به یاری شما بیایند و منابع مالی‌تان را تامین کنند.
مرحله‌ی توسعه (Expansion Stage)
مراحل چرخه‌ی عمر هر کسب‌وکاری با توجه به موقعیت رشد آن در بازارهای تازه و کانال‌های توزیعش مشخص می‌شود. در مرحله‌ی توسعه، معمولا کسب‌وکارهای کوچک تمایل دارند تا سهم بازار بیشتری به دست بیاورند و به کانال‌های درآمد و سود بیشتری برسند.
- چالش: ورود به بازارهای تازه مستلزم برنامه‌ریزی و تحقیق است. پس کسب‌وکارها باید به سراغ اقدامات جدیدی بروند که تجربه و توانمندی‌های فعلی‌شان را تکمیل می‌کنند. ورود به زمینه‌های تازه‌ای که جدیدند و نمی‌توانند کسب‌وکار فعلی را تکمیل کنند، نتیجه‌ای جز شکست و ضرر به همراه نخواهد داشت.
- تمرکز: در مرحله‌ی توسعه باید بر اضافه‌کردن محصولات و خدمات تازه در بازارهایی که در آن‌ها فعالیت داشته‌اید، تمرکز کنید یا همان محصولات و خدمات فعلی را وارد بازاری جدید کنید و آن‌ها را در اختیار مشتریانی تازه قرار دهید.
- منابع مالی: شرکا، سرمایه‌گذاران جدید، بانک‌ها، دادن لیسانس برند خود به شعب دیگر و سرمایه‌گذاری مشترک (Joint venture) می‌تواند راهی برای تامین مالی کسب‌وکار در دوران توسعه باشد.
مرحله‌ی افول کسب‌وکار (Decline Stage)
تغییراتی که در شرایط اقتصادی، اجتماعی یا بازار پیش می‌آید، امکان کاهش فروش و سود را به همراه دارد. چنین تغییراتی می‌توانند به‌سرعت باعث شکست و ناپدیدشدن کسب‌وکارهای کوچک شوند.
- چالش: کسب‌وکارهای کوچک در مرحله‌ی افول با کاهش سود، فروش و نقدینگی منفی روبه‌رو می‌شوند. بزرگ‌ترین مشکل این کسب‌وکارها کاهش توانایی تحملِ مدیریت نقدینگی منفی است. خروج از بازار و ترک کسب‌وکار در این مرحله یکی از گزینه هایی است که می توانید در نظر بگیرید.
- تمرکز: در این مرحله از چرخه‌ی عمر کسب‌وکار باید به دنبال فرصت‌ها و شرکای تازه‌ای بگردید. اگر بتوانید از هزینه‌ها کم کنید و راه‌هایی تازه برای افزایش نقدینگی به دست بیاورید، راه‌های نجاتی پدیدار خواهند شد.
- منابع مالی: تامین‌کنندگان، مشتریان و صاحبان کسب‌وکار در این دوران می‌توانند تامین منابع مالی را عهده‌دار شوند.
مرحله‌ی خروج (Exit Stage)
مرحله‌ی خروج از کسب‌وکار چیست؟ مرحله‌ای که کسب‌وکار را با تمام تلاش‌ها و چالش‌هایی که از سرگذرانده‌اید، ترک می‌کنید.
- چالش: فروختن هر کسب‌وکاری باید با دقت و منطق صورت بگیرد. معمولا سال‌ها طول می‌کشد تا کسب‌وکاری پا بگیرد و به درآمدزایی و موفقیت برسد. ارزش و قیمت حقیقی کسب‌وکار چقدر است؟ اگر تصمیم به خروج از بازار و بستن کسب‌وکارتان می‌گیرید باید بدانید که احتمالا چالش‌هایی روانی و مالی در انتظارتان خواهند بود. ترک فعالیت‌های شدید و زیادی که در طی سال‌ها داشته‌اید و قطع‌شدن جریان مالی کسب‌وکار می‌تواند روی شما اثرات منفی بگذارد.
- تمرکز: در قیمت‌گذاری کسب‌وکار برای فروش آن باید دقت زیادی به خرج بدهید. به ارزش سال‌های سال مدیریت، فعالیت‌های رنگارنگ و موانع رقابتی متعددی که پشت سر گذاشته‌اید، به طور دقیق نگاه کنید تا ارزش کسب‌وکارتان و قیمت آن را برای خریدار بالاتر ببرید. به صحیح طی‌شدن مراحل قانونی کار هم دقت و توجه داشته باشید.
- منابع مالی: در زمان خروج از یک کسب‌وکار باید با مشاوران مالی و حسابداری صحبت کنید تا درباره‌ی روند قیمت‌گذاری و بررسی مالیات و این قضایا به کمکتان بیایند.
در آخر
همیشه روند حرکت کسب‌وکارها در چرخه‌ی عمرشان مشابه ترتیبی که گفته شد، نیست. بعضی از کسب‌وکارها به محض ورود به بازار مراحل ترقی را تند، زود و سریع طی می‌کنند به مرحله‌ی بلوغی پررونق می‌رسند. برخی هم سال‌ها در مرحله‌ی توسعه باقی می‌مانند. اما باید بدانید که آنچه گفته شد، روند کلی کار است. رشد و موفقیت در دنیای کسب‌وکار یا شکست‌خوردن بستگی به این دارد که چطور در مراحل مختلف کسب‌وکار خود را با شرایط وفق می‌دهید و اوضاع را مدیریت می‌کنید. آشنایی با اقدامات و چالش‌های هر مرحله از کسب‌وکار، شما را به دید عمیقی می‌رساند و قبل از ورود به دنیای کسب‌وکار ضروری و واجب است.
